Η αγορά παραγώγων απλουστευμένα

photo credit: entirelysubjective via photopin cc

Για να κατανοήσει ένας επενδυτής πως λειτουργεί η αγορά παραγώγων πρέπει να γνωρίσει τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Τα παράγωγα προϊόντα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, τα futures (συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης) και τα options (δικαιώματα επί των συμβολαίων). Εδώ θα μιλήσουμε μόνο για τα futures. Επομένως όταν συναντάμε στο άρθρο τη λέξη παράγωγα θα καταλαβαίνουμε ότι εννοούμε τα futures. Τα οποία με τη σειρά τους χωρίζονται σε αυτά επί δεικτών και σε αυτά επί μετοχών. Στη πρώτη κατηγορία εντάσσεται το συμβόλαιο του FTSE 25. Ουσιαστικά είναι το μόναδικό προϊόν με ικανοποιητική κίνηση που διαθέτει το ΧΠΑ. Η τιμή του προσδιορίζεται από 25 μετοχές. Τα συμβόλαια σε αντίθεση με τις μετοχές έχουν ημερομηνία λήξης. Λήγουν τη τρίτη Παρασκευή κάθε Μαρτίου, Ιουνίου, Σεπτεμβρίου, Δεκεμβρίου. Άλλο χαρακτηριστικό των παραγώγων είναι η μόχλευση. Το γεγονός ότι αγοράζεις ή πουλάς ένα συμβόλαιο μελλοντικής εκπλήρωσης δεν σημαίνει πως είσαι υποχρεωμένος να το εξοφλήσεις όταν κάνεις τη συναλλαγή. Δίνεις μια προκαταβολή π.χ. το 14% της αξίας και τα υπόλοιπα με τη λήξη όταν θεωρητικά ολοκληρώνεται η συναλλαγή. Δηλαδή με άλλα λόγια πληρώνοντας μόλις το 14% της αξίας πραγματοποιείς κίνηση για το σύνολο της αξίας. Αυτό στην ορολογία των παραγώγων λέγεται μόχλευση (leverage).

Οι συναλλαγές στα παράγωγα κατά μία έννοια είναι όπως οι μετοχές: η τιμή ενός δείκτη αντιπροσωπεύει την χρηματική αξία μιας επένδυσης. Στις μετοχές για παράδειγμα, αν κάποιος αγοράσει όταν ο δείκτης της τιμής της μετοχής βρίσκεται σε μια τιμή x και μετά από κάποια περίοδο ο δείκτης αυτός βρεθεί στην τιμή 2x, τότε ο επενδυτής έχει διπλασιάσει την αξία των χρημάτων του. Στα παράγωγα ισχύει ακριβώς το ίδιο, μόνο που υπάρχει και αρνητική θέση, δηλαδή ο επενδυτής μπορεί να έχει πουλήσει έναν αριθμό συμβολαίων χωρίς να τα έχει απαραίτητα στην κατοχή του, με την “υπόσχεση” ότι θα τα αγοράσει πάλι στο μέλλον. Στην περίπτωση θετικής θέσης (αγορά/going long), ο επενδυτής προσδοκά στην άνοδο της τιμής του δείκτη, όπως ακριβώς στις μετοχές. Σε περίπτωση αρνητικής θέσης όμως (ανοιχτή πώληση/short selling), ο επενδυτής ωφελείται από την πτώση του δείκτη τιμής του προϊόντος. Για παράδειγμα, αν κάποιος έχει αρνητική θέση με το προϊόν να βρίσκεται σε μια τιμή x (έχει πουλήσει δηλαδή σε τιμή x), τότε όταν το προϊόν βρεθεί σε μία τιμή x/2, υπάρχει η δυνατότητα “αγοράς” του προϊόντος σε τιμή x/2. Με δεδομένο ότι η πώληση έχει γίνει σε τιμή x, ο επενδυτής έχει κέρδος x/2 (στο παράδειγμα δεν υπολογίζεται η μόχλευση).

Στον δείκτη του FTSE 25 η τιμή ενός συμβολαίου ορίζεται στο πενταπλάσιο της τιμής του δείκτη, π.χ. αν η τιμή του FTSE 25 είναι 400 μονάδες, η αγορά ή πώληση ενός συμβολαίου πραγματοποιείται με 2000 ευρώ. Στην πραγματικότητα όμως, ολοκληρωμένη αγορά ή πώληση δεν γίνεται σχεδόν ποτέ καθώς σαν συμβόλαιο μελλοντικής εκπλήρωσης που είναι πληρώνεις μόνο την προκαταβολή, και συνήθως κλείνεις τη θέση πριν τη λήξη του συμβολαίου. Αυτό που ισχύει είναι ότι κάθε μέρα, στη λήξη κάθε συνεδρίασης του ΧΠΑ, γίνεται ένας τραπεζικός διακανονισμός στον λογαριασμό του επενδυτή, κατά τον οποίο προστίθεται ή αφαιρείται το χρηματικό ποσό που αντιστοιχεί στη μεταβολή του δείκτη σε σχέση με τη θέση του επενδυτή (αν ο δείκτης ανέβηκε ή έπεσε και αν ο επενδυτής είχε θετική ή αρνητική θέση).

Αφού λοιπόν στην πραγματικότητα δεν ολοκληρώνεται από την αρχή η αγορά ή η πώληση κάποιου συμβολαίου, πού φαίνονται και πού χρειάζονται τα 2000 ευρώ του παραπάνω παραδείγματος; Η αλήθεια είναι πως με 480 ευρώ μπορείς να κάνεις κίνηση αξίας 2000 εκμεταλλευόμενος το“περιθώριο” ασφαλείας (γνωστό και σαν margin). Η εξαντλητική χρήση του περιθωρίου όμως ενέχει ρίσκο, καθώς σε ενδεχόμενη αρνητική “εκτροπή” της αναμενόμενης επένδυσης σε ποσά μεγαλύτερα του περιθωρίου, ο επενδυτής βρίσκεται αντιμέτωπος με ποινικές ευθύνες. Μη ξεχνάμε πως τέτοιου είδους “εκτροπή” οδήγησε την Lehmann Brothers σε λουκέτο.


Μάξιμος Καλιακάτσος-Παπακώστας,
Μαθηματικός, MSc, υποψήφιος PhD.
email: maxk_(at)_math_(dot)_upatras_(dot)_gr
website: https://sites.google.com/site/maximoskp/home